Jumat, 23 Desember 2011

TRI KAYA PARISUDHA


Om Swastyastu
Ida Dane Sane Wangiang Titiang
Maduluran antuk manah lascarya, ledangang titiang ngaturang puja pangastuti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, riantukan sangkaning asung kerta wara nugrahan Ida, titiang asapunika taler ida dane sareng sami, sida kasidan mapupul irirki. Dumadak pamargi sakadi puniki, prasida maka sarana nudut kayun para anom-anome rikala teleb mauruk malajah bahasa Bali, wastu sida ngukuhang karajegan jagat Baline.
Ida dane sareng sami, mustikan nyane para mahasisya sane tresna sihin titiang. Ring galah sane becik puniki mungguing murda dharma wacanan titiang nenten sios wantah “Tri Kaya Parisudha”.
Ida dane sane wangiang titiang
Yening maosang indik Tri Kaya Parisudha kasayuwiaktian ipun sampun pastika sami pada uning, duaning sampun duk kantun ring kelas 3 SD ngantos mangkin napi malih ring IHD iraga sareng sami sampun kauningin indike punika olih sang sane maraga Guru. Napi malih indik Tri Kaya Parisudha punika sampun wenten ring sajroning Puja Tri Sandya ring bait sane kaping ungkur.
Tri Kaya Parisudha punika nenten sios wantah parilaksana sane patut kasuciang, sane kakepah dados tiga :
·         Manacika, inggih punika mapineh utawi mamanah sane becik lan suci
·         Wacika, inggih punika mabaos sane becik
·         Kayika, inggih punika maparilaksana sane becik

Ida dane, pamekas nyane para mahasisya
Kasayuwiaktian ipun kakawitin sangkaning pamineh sane becik iraga prasida mabaos punika taler maparilaksana sane becik lan manut ring Agama. Punika taler yening pamineh iraga nenten becik, napi malih yening mapineh ngawag-ngawag utawi tidong-tidong, kapastikayang baos lan parilaksanan iraga jagi nenten becik, mawetu raris iraga nenten bagia.
Saking Tri Kaya Parisudha jagi wenten adasa khrtaning indria sane kabaos karmapatha, manut ring sane kasurat ring Sarasamuscaya, 73 puniki :
“Hana karmapatha ngaranya, khrtaning indria,
sapuluh kwehnya, ulakêna, kramanya : prawerttiyaning manah sakarêng,
têlu kwehnya, ulahaning wâk pât pwarttiyaning kâya, tělu pinda sapuluh,
prawerttyaning kaya, wak, manah ken geta”.
Teges ipun:
Wenten karmapatha wastan nyane, inggih punika khrtaning indria, adasa akeh nyane sane patut kalaksanayang; pamineh-mineh tiga akeh nyane, pabaos papat akeh nyane, parilaksana tiga akeh nyane. Punika mawinan adasa akeh nyane parilaksana sane wenten saking parilaksana angga, pabaosan, muah pamineh, indike punika sane patut uratiang.
Sane mangkin jagi lanturang titiang nlatarang parindikan Tri Kaya Parisudha puniki.
1.      Manacika (mapineh utawi mamanah sane becik lan suci), sinalih tunggil nyane :
·         Nenten ngedotang utawi ngiriang pagelahan anak (si tan engin adengkya ri drbyaning len)
·         Nenten kroda ring sarwa sattwa (si tan krodha ring sarwa sattwa)
·         Urati ring kaluwihan karmaphala (si mamituha ni hananing karmaphala).
2.      Wacika (mabaos sane becik), patut ngedohin:
·         Baos sane nyakitin, mala (ujar ahala)
·         Baos sane kliwat keras, kasar (ujar aprgas)
·         Baos misuna (ujar pisuna)
·         Baos nguluk-nguluk (ujar mithya)
3.      Kayika (maparilaksana sane becik) inggih punika:
·         Nenten nyiksa lan mamati-mati (syamati-mati)
·         Nenten ngemaling (mangahalalhalal)
·         Nenten maparilaksana paradara (si paradara).
Ida dane sane kusumayang titiang
Wenten sane patut uratiang lan setata kaingetang, manut ring rwabhineda, baos punika nenten je ngawinang karahayuan kemanten, nanging taler ngwinang baya. Sakadi sane kasurat ring kakawin Nitisastra V.3, puniki:
Wasita minittanta manêmu laksmi
Wasita minittanta pati kapangguh
Wasita minittanta manému dukha
Wasita minittanta menemu mitra
Teges ipun :
Sangkaning baos iraga nemu bagia
Sangkaning baos iraga kapangguh
Sangkaning baos iraga iraga nemu duka
Sangkaning baos iraga nemu sawitra
Nika mawinan ngiring sareng-sareng mautsaha nekeng tuas mangda prasida mamanah sane becik manut ring budhi (mahat), sane jagi ngawinang prasida mabaos punika taler maparilaksana sane becik lan patut. Sane nenten sios indike punika jagi ngawinang iraga dados manusa sane manut ring agama, manusa sane maguna, sane uning ring angga. 
Inggih ida dane sane wangiang kalih mustikayang titiang. Wantah kadi punika prasida antuk titiang ngaturang sadaging Tri Kaya Parisudha, sane cawisang titiang, kaangen manggala sajroning dharma wacana puniki. Saantukan titiang kantun wimuda utawi kantun  kalintang tambet, tuna ring kecap Sang Hyang Aji,  janten tuna antuk titiang nguningayang, durung manut sajroning arsa. Antuk katunayan titiang punika, sangkaning manah lascarya titiang nunas geng rena pengampura.
Maka wesananing atur titiang ngaturang parama santi.
Om Santih Santih Santih Om

Selasa, 06 Desember 2011

INGUH PALING


“Duh. . . Apa ye artin ipiane busan?” Mapineh-pineh tiang ngenehang ipian tiange punika. Galahe punika kirang langkung wau jam satu tengah lemenge. Irika raris bengong tiang, makipekan ke kebot, tepuk Bliyan Dana ne sedeng engkise sirepne, minab becik ipiane. Makipekan ke kenawan tepuk Blide Suar ne sedeng ngipitang tunangane. Nggih jakti, tiang sirep sareng tiga ring kamare. Ne mangkin tiang meneng ring kediaman Pak Bos. Yening ten iwang sampun pitung dina tiang nyayah iriki mabarengan sareng Bliyan Dana. Matiosan sareng Blide Suar ne sampun limang tiban ngayah iriki.
Yen saihang sareng Blide lan Bliyan, sayuakti tiang paling pecehe iriki. Tiang wau pitulas tiban, kewanten Blide sareng Bliyan sampun pada-pada mayusa selikur tiban. Indik pengalaman taler, yen saihang sareng ipun makakalih sayuakti tiang kantun doh sareng ipun makakalih. Tiang iriki paling tambete, paling manyinge, tur setata inget tekening situasi ring kampung, desa Nongan. Inget tekening meme lan bapa, keto mase adine, inget tekening kewentenan bangket sane sue sampun kesakap olih bapan tiang, makita marengin bapa numbeg, matekap, tur ngaritang bantenge. Napi malih ritepengan mangkin ring kampung pesraman desan titiange kapilih pinaka duta Kabupaten Karangasem inggian parada blaganjur sane madaging pragmen tari ring PKB warsane mangkin tur sampun gelis jagi pentas. Irika titiang sareng dados pragina.
Ngantos Sang Surya endag duke punika titiang mineh-minehang ipian titiange. Ring ipiane  punika pejalan tiange setata nenten lanus. Wenten manten kapiambeng, waluya ulung ritatkala menekin jan kalud tepene tekening jane. Irika raris titiang memanah, nunas ring Bhatara Sesunan, “Ratu Bhatara Sesunan titiang, ten surud-surud punike panjak Ida nunas pamargi sane becik, dumogi je ipian titiang i wawu nenten wenten pikenohnyane, kadi anak ngenikahang, ipian punika wantah bungan sirep, titiang nunas mangda titiang satata rahayu iriki. Astungkara.”
“De. . . “ Bliyan ngesiabang titiang sahasa mataken. “Nak kenken to semengan suba mepangenan?”
“Sing kenken Bli, mirib ulian kangen jak nyamane jumah ne.” Masaut sambilang titiang makenyem yadiastun ring angga kantun marasa inguh.






HAH, SING MEKITA NGLANJUTANG. NYANGETANG BENA INGUHE.

Kembang Sandat


Endang galang
Kerasa liang
Anggan titiang
Mesrieng kerasa di awang-awang
Ane mekada ragan titiang,
Luire i sesapi putih ne sedeng ngimbang
Ical rasa uyang
Ne merasa bagia ulian ne sayang
i kembang sandat ne stata miik